تغییر «سپهر گفتمان» در برگردان انگلیسی فیتزجرالد از رباعیات خیام

Abstract

با آنکه بیش از یک صد وشصت سال از زمان نخستین برگردان انگلیسی رباعیات خیام به قلم توانای ادوارد فیتزجرالد می گذرد، این متن ادبی زیبا نه تنها همچنان طراوت و حلاوت پیشین خود را حفظ کرده و مورد نقد و بررسی منتقدان و صاحب نظران مطالعات ترجمه قرار گرفته، که تقریبا همۀ مدعیان بعدی ترجمۀ انگلیسی رباعیات را هم از عرصۀ ادبیات به حاشیه رانده است. شاهد این مدعا سخن محقق برجسته ی ایرانی، سعید نفیسی، است که فقط تا سال 1925، ترجمۀ فیتزجرالد 139 بار به چاپ رسیده است. با همۀ محاسنی که اثر یاد شده داشته و همواره مورد تمجید و ستایش ادیبان و محققان ترجمه قرار گرفته است، اگر از منظر «وفاداری به اصل» و عناصری که در ادبیات امروز مطالعات ترجمه، در قلمرو «ایدئولو‍ژی» و «گفتمان»، به کار نقد ترجمه می آیند، به ترجمۀ وی نگریسته شود، پرسشهای بسیاری را برخواهد انگیخت. بدین معنی که، همچون هر ترجمۀ دیگری، برگردان فیتزجرالد نیز نتوانسته از چنبرۀ ایدئولوژی و فرهنگ مقصد مصون بماند و از این پدیده بر کنار نمانده است. در این مقاله، با استناد به نوشته ها و اظهار نظرهای خود فیتزجرالد در بارۀ ترجمه اش، نقل بعضی از نقدهایی که از سوی برخی صاحب نظران در بارۀ ترجمۀ وی انجام گرفته، و نیز تحلیل دو رباعی نمونه از ترجمۀ وی از دیدگاه تغییر «سپهر گفتمان» (universe/domain of discourse)، متن انگلیسی رباعیات خیام از این منظر بررسی و تحلیل شده است.