Second Home Tourism Discourses in Rural Areas: Identifying the Mental Perception of Urban Residents (Case Study: The Countryside Near Sabzevar City)

Abstract

چکیده مبسوطrn1. مقدمهrnاکثر کلانشهرهای کشور چند سالی است که علاوه بر بیماری شلوغی و تراکم جمعیت گذشته- دچار ویروس ویرانگر جدیدی یعنی آلودگی هوا شده‌اند. این در حالی است که مسوولان امر جز تجویز نسخه‌های موقتی همچون تعطیلی مدارس و ادارات، گسترش محدوده طرح ترافیک، برخورد با خودروها و موتورسیکلت های دودزا و تعطیلی برخی از کارخانجات و معادن چاره‌ای برای درمان این معضل بزرگ نیاندیشیده‌اند. وقتی از مردم درباره زندگی ایده آل سوال می شود آرزو می‌کنند تعطیلاتی پیش بیاید تا چند روزی از شهر دور شده و به جایی بروند که دیگر از شلوغی و آلودگی خبری نباشد(با این گفته که دیگر شهر برای زندگی مناسب نیست)؛ به همین خاطر است که در حال حاضر بحث جریان های شهرگریزی  و اقامت در مناطق ییلاقی خوش آب و هوا و ساخت خانه‌های دوم و ویلایی داغ است. تقاضای خروج صرفا مختص کلانشهرها نبوده و با کمال تعجب در شهرهای میانی و کوچک نیز شاهد چنین حرکت‌هایی هستیم و تقاضای روز افزون برای بهره‌گیری و اقامت از مناطق ییلاقی خوش آب‌وهوا وجود دارد. در سایه این گستردگی تقاضا، گفتمان عامه‌پسند خانه‌های دوم و ویلایی به موازات مفهوم حومه و حومه سازی قرار می‌گیرد که می تواند چارچوب مناسبی را برای تحلیل چرایی گرایش‌های ساکنان شهری به مناطق ییلاقی پیرامون فراهم سازد. می‌توان گفت، تقاضاهای خروج از کلانشهرها و شهرهای میانی کوچک به نواحی ییلاقی و پیرامون به طور همزمان از یک آبشخور گفتمانی یعنی تصویر شاعرانه از روستا آب می‌خورد تا تجربیات روزمره. در مقاله حاضر به بررسی نقش تصویر شاعرانه در شکل‌دهی به ترجیحات سکونتی و خاصه ساخت و اسکان در خانه‌های دوم پیرامون شهر پرداخته شده است. البته، نقطه شروع برای محقق تجزیه و تحلیل تصاویر منحصر به فرد از محل‌های خاص روستایی است که رفتارهای مهاجرتی و اسکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.rn2. مبانی نظری تحقیقrnبخش قابل توجهی از مطالعات در جغرافیای روستایی بر موضوع تصویر شاعرانه از روستا متمرکز شده اند. تصویر شاعرانه از روستا به «تصورات عامه پسندانه» و عمومی مردم از "آرامش و سادگی زندگی دهقانی و همبستگی با طبیعت" اشاره دارد. شورت (1992) در مطالعه خود تصویر شاعرانه از روستا را این گونه توصیف کرده است: بیش از حد سالم و پاکیزه، بیش از حد روح انگیز و معنوی، بیش از حد طبیعی؛ و به طورکلی بکر و دست نخورده عاری از هر گونه ناخالصی. تصویر رایج از زندگی روستایی که ارتباط نزدیک با طبیعت دارد و هم آوایی با آهنگ زمین و فصول را به نمایش می‌گذارد: به عبارتی، تصویر کارت پستالی از زندگی روستایی. بل(2006) سه نوع از تصویر شاعرانه از روستا را از یکدیگر متمایز کرده است، یعنی تصویر شاعرانه شبانی از کشاورزی که منعکس کننده چشم‌انداز کشاورزی هنرمندانه است تا صنعتی و مهندسی شده؛ تصویر شاعرانه طبیعی از حیات وحش که تاکیدی است پیشافرهنگی، ماقبل انسانی، زمین دست نخورده و بکر و طبیعت رام نشدنی؛ و تصویر شاعرانه ورزشی از ماجراجویی که در آن روستا به عنوان زمین بازی و به نوعی خطر کردن قابل شناسایی است. وپسالینن و پیتکانن(2010) نیز مطالعه‌ای درباره تصاویر شاعرانه روستاهای فنلاند و ارتباط آن با گفتمان‌های عامه پسند خانه‌های دوم انجام داده‌اند. این پژوهش به موازات خط فکری بل یعنی تقسیم‌بندی چشم‌اندازهای طبیعی و کشاورزی، سنت‌های زندگی روستایی و ماجراجویانه از تصاویر شاعرانه روستایی قرار داشت. آن‌ها نیز بر حضور نیرومند تصاویر شاعرانه به عنوان "نقطه مشترک" ما بین زندگی سنتی و تاریخی روستایی و زندگی کالایی شده روستایی، صحه می‌گذارند.rn3. روش شناسی تحقیقrnرویکرد کیفی و روش تحلیل گفتمان برای استخراج ادراک ذهنی ساکنان شهری(تجربیات تصاویر شاعرانه) در دستور کار قرار گرفت. بر همین اساس، 38 مصاحبه نیمه ساخت یافته با مالکان خانه‌های دوم و به صورت هدفمند به عمل آمد. مطالعه حاضر در تفرجگاه‌های ییلاقی پیرامون شهر سبزوار معروف به منطقه طبس صورت گرفته است: شامل روستاهای طبس، سنگ سفید، رازقند، بازقند و دیواندر.rn4 یافته های تحقیقrnدر این پژوهش گسترش خانه‌های دوم در روستاهای کوهستانی پیرامون شهر سبزوار مبتنی بر گفتمان‌های شامل چشم اندازهای طبیعی و کشاورزی، سنت‌های زندگی روستایی و فعالیت های تفریحی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. روایت‌های به دست آمده نشان داد که روستاگرایی و فضای روستایی از طریق تصاویر شاعرانه و مفاهیم ایده‌آل و آرمانی بازنمایی شده و فرهنگ گسترش خانه‌های دوم با تکیه بر این انتزاعات شکل گرفته است. به طور خلاصه، تجربیات تصاویر شاعرانه ساکنان شهری و مالکان خانه‌های دوم از حضور و اقامت در روستا را می توان در یک چارچوب سه گانه معرفی نمود: چشم‌اندازهای طبیعی به عنوان حیات وحش بکر و دست نخورده شناخته می شود؛ شیوه زندگی در خانه‌های دوم و حضور در روستا تقلیدی از سنت‌های زندگی روستایی است؛ و در نهایت، محیط سکونتگاهی برای تفریح و گذران اوقات فراغت مورد استفاده قرار می گیرد.rnگرچه شناسایی ادراک ذهنی ساکنان شهری(تجربیات تصاویر شاعرانه) در روستاهای کوهستانی پیرامون شهر سبزوار از بسیاری جهات منحصر به فرد است (به طورکلی این مورد مطالعاتی می‌تواند به عنوان فرهنگ خانه‌های دوم در ایران بررسی شود)، اما شباهت‌های فراوانی هم با فرهنگ خانه دوم در سطح جهان (کشورهای اروپایی، آمریکای شمالی و استرالیا و جنوب شرق آسیا) دارد. چراکه در روایت های بدست آمده از مالکان خانه‌های دوم به کلیدواژه هایی همچون چشم اندازهای بکر و دست نخورده، سنت‌های زندگی روستایی و تفریحات طبیعت محور برخورد می‌کنیم که در ادبیات عمومی گردشگری خانه‌های دوم و مطالعات تجربی صورت گرفته برجسته شده است.  به طورکلی، تصاویر سه گانه یاد شده به هم پیوسته و از یکدیگر مجزا نیستند، اما ترکیب آنها تصویری خاصی از فرهنگ خانه‌های دوم ارائه می دهد، همان الگویی که در روستاهای کوهستانی پیرامون شهر سبزوار بدست آمده است.rn5. بحث و نتیجه گیریrnبی شک تصاویر شاعرانه و بازسازی مفاهیم روستاگرایی و حومه‌سازی و مصرفی شدن روستا (جریان‌های پساتولیدگرایانه) برای تفریح و گذران اوقات فراغت با بهره‌گیری از طبیعت و محیط سنتی و فرهنگی روستا یکی از مهمترین دلایل گسترش خانه‌های دوم در روستاهای کوهستانی پیرامون شهر سبزوار محسوب می شود، اما بسیاری از مولفه های گذشته نظیر کشاورزی، قناعت و ساده زیستی در ساخت‌و‌ساز، همبستگی اجتماعی و اقدامات جمعی به آن اضافه شده و ساختار متفاوتی از تصاویر شاعرانه را عرضه می‌دارد.